پیامها و راهبردهای سوره ضحی کتاب قرآن

* نظریه و رهنمود شروع قرآن با عبارت "( بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ. به نام خداوند رحمتگر مهربان.)"، دلالت دارد بر اینکه 1- شروع خواندن قرآن و شروع کارها با بیان بسم الله الرحمن الرحیم، نشان از اعلام مقصود خواندن قرآن و انجام کار برای رضایتمندی خداوند بخشنده و مهربان است و آنچه مورد رضایت خداوند است موجب رشد و تعالی و سلامت عبادتها و کارهای انسان می شود. 2- خواندن با اعتقاد عبارت  بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، نشان موحد بودن فرد و معتقد بودن به خداوند بخشنده و مهربان است. 3- خداوند به بندگانش متذکر می شود که حتی اگر متوجه شدند، آیه ای از عذاب بر کارهای بدی که انجام می دهند شامل آنها می گردد ولی باید بدانند خداوند بخشنده و مهربان است و از رحمت و مغفرت خداوند نا امید نباشند و همیشه از کاری که گناه هست به خداوند پناه آورند و از کاری که عذاب شاملش می شود پرهیز نمایند و دیگر انجامش ندهند تا بخشش و رحمت و مهربانی خداوند شامل آنها گردد و از عذاب گناهی که انجام داده اند، نجات یابند. 4- انجام کار بدون رضایت خداوند و انجام دادن کار بدون ذکر و خواندن نام خداوند ممکن است انسان را در ورطه نفوذ شیطان بیاندازد و این موضوع انسان را از بندگی خداوند خالق یکتای بی همتا و مهربان باز دارد و امکان دارد انسان دچار غفلت شود و انسان در ورطه اطاعت از شیطان قرار گیرد و موجب شود که به خطا رفتن و به گناه آلوده شدن انسان و همچنین از رحمت الهی دور شدن انسان، ممکن شود. 5- بزرگان دینی بسیار تاکید دارند که انسانها در ابتدای هر کاری بسم الله الرحمن الرحیم را به زبان بیاورند. ( تا انسانها از شر شیطان در امان باشند و تحت عنایات خداوند محفوظ بمانند و خود را در محضر خداوند ببینند و کارشان را به تعالی برای رضایت خداوند انجام دهند. ) 

 

1. نظریه و رهنمود آیات اول و دوم سوره ضحی در عبارتهای "( وَالضُّحَى ﴿۱﴾ قسم به روز در آن هنگام كه آفتاب بر آيد (و همه جا را فرا گيرد). (۱( وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَى ﴿۲﴾ و سوگند به شب در آن هنگام كه آرام گيرد. (۲( )"، دلالت دارد بر اینکه 1- خداوند برای بیان حقایق از عبارتهای سوگند استفاده نموده است. 2- در آیه اول سوره ضحی خداوند " به روز در آن هنگام كه آفتاب بر آيد" سوگند ( قسم )، بیان نموده است. 3- در آیه سوم سوره ضحی خداوند به "شب در آن هنگام كه آرام گيرد." سوگند ( قسم )، یاد نموده است. 4- در نزد خداوند روز و شب از ارزش والائی برخوردار است که دارای ارزش قسم و سوگند می باشد. 5- خداوند در سوگند ( قسم ) خود، از نعمتهای بزرگی که به انسانها عطا نموده است و موجب بهره مندی انسانها و موجودات می باشد به بزرگی از آنها یاد می نماید. چنانچه به انسانها  چنان تفهیم نماید که به ارزشمندی بزرگی چنین نعمتی خداوند در حق شما به تعالی و به کمالات رفتار نموده است و نسبت به شما عنایات و توجهات قابل ملاحظه ای دارد، باشد که انسانها قدرشناسی نمایند و بنده صالح خداوند باشند و سپاسگزار و ستایشگر خداوند بزرگ خالق همۀ نعمتها باشند.
2. نظریه و رهنمود آیۀ سوم تا هشتم سوره ضحی در عبارتهای "( مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى ﴿۳﴾ كه خداوند هرگز تو را وانگذاشته، و مورد خشم قرار نداده است. (۳( وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَى ﴿۴﴾ و مسلما آخرت براي تو از دنيا بهتر است. (۴(  وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى ﴿۵﴾ و به زودي پروردگارت آن قدر به تو عطا مي‏كند كه خشنود شوی (۵(  أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَى ﴿۶﴾ آيا تو را يتيم نيافت و سپس پناه داد؟ (۶(  وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى ﴿۷﴾ و تو را گمشده يافت و هدايت كرد. (۷( وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى ﴿۸﴾ و تو را فقير يافت و بينياز نمود. (۸( )، دلالت دارد بر اینکه 1- طبق سخن بعضی از مفسرین قرآنی و دانشمندان قرآنی خداوند سوره ضحی را در رابطه با پیامبر خود حضرت محمد سلام الله علیه نا زل نموده است. 2- آیات سوم تا هشتم سوره ضحی دلالت بر یادآوری نعمتها و توجهات خداوند به بنده ای دارد که او را از وضعیتهای سخت زندگی با حمایتهائی که نموده است به مقام بزرگ پیامبری رسانده است. 3- آیات سوم تا هشتم سوره ضحی دلالت دارد بر اینکه خداوند نعمتهای فوق را بر بنده ای که او را به پیامبری رفعت مقام بخشیده است عطا نموده است: الف- در آیه سوم سوره ضحی، خداوند به پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه یادآوری می نماید، که خداوند هرگز تو را به خود وانگذاشته است و مورد خشم قرار نداده است. ب-  در آیه چهارم سوره ضحی، خداوند در عبارت " و مسلما آخرت براي تو از دنيا بهتر است "، به موضوع مهم بهتر بودن نعمتها در دنیای بعدی دارد.  ت- در آیه پنجم سوره ضحی خداوند به حضرت محمد سلام الله علیه بشارت می دهد به اینکه به زودي پروردگارت آن قدر به تو عطا مي‏كند كه خشنود شوی. ث- در آیه ششم سوره ضحی، اشاره به این موضوع مهم دارد که خداوند وقتی پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه در کودکی یتیم بوده است، خداوند او را پناه داده است. ج- در آیه هفتم در عبارت " و تو را گمشده يافت و هدايت كرد. "، خداوند به موضوع مهم هدایت پیامبر اکرم سلام الله علیه توسط خداوند دارد. چ- خداوند در آیه هشتم سوره ضحی در عبارت" و تو را فقير يافت و بي نياز نمود." اشاره دارد بر اینکه خداوند پیامبر اکرم سلام الله علیه را به بی نیازی رسانده است. 4- از آیات سوم تا هشتم سوره ضحی می توان چنین نتیجه گرفت که ای همۀ انسانهائی که به مراتبی رسیده اید و خانواده دارید و یا ثروتمند هستید و یا در وضعیت بد یا خوبی قرار دارید بدانید که خداوند است که همۀ شما ها را همواره در موفقیتها در زندگیتان یاری می دهد پس زمانی که در سختی هستید و یا در آسایش هستید خداوند را به یاد داشته باشید و خداوند را ناظر و یاری دهندۀ خود در راه خدا بدانید و از خداوند نا امید نشوید و به خداوند توکل نمائید و آنچه که خداوند خیر و صلاح و تعالی زندگی شما می داند آنرا انجام دهید. 5- خداوند در قرآن بنوعی انسانها بخصوص پیامبر اکرم سلام الله علیه که رسالت بزرگ پیامبری را به عهده داشته اند تعلیم و پرورش داده است و آنان را به راه تعالی و رفتاری که صلاح بندگی خداوند نمودن است به آنان یادآوری نموده و آنان را به رفتار صحیح و نظارت و یاری خداوند، آگاه و روشن نموده است.6- خداوند در آیۀ سوم سوره ضحی حمایت از پیامبر و مبلغ دین خود را لازم دانسته است و پیامبر اسلام حضرت محمد سلام الله علیه بقدری به تعالی بندگی خداوند می نموده و بقدری امر خداوند را در رابطه با رسالت پیامبری خود با پایداری و مقاومت انجام می داده است که موجب می شده خداوند از خشم نمودن به پیامبر خود پرهیز نماید.  7- در آیه چهارم سوره ضحی در عبارت " و مسلما آخرت براي تو از دنيا بهتر است. " دلالت دارد بر اینکه، خداوند آخرت پیامبر اکرم را بهتر از دنیایش بیان نموده است، که نشان دهنده این است که اعمال صالحِ پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه، بقدری در بندگی خداوند نمودن، عالی بوده است که دنیای آخرت پیامبر اکرم سلام الله علیه، بهتر از زندگی دنیویش می باشد و همچنین نشانگر این است که خداوند عالم بر مسائل آینده خلائق می باشد و همچنین بیانگر این است که خداوند آینده نگری برای دنیای آخرت را لازم دانسته است و مؤیدِ معاد و قیامت و دنیای بعد از دنیای کنونی انسانهاست. 8- در آیه پنجم در عبارت " و به زودي پروردگارت آن قدر به تو عطا مي‏كند كه خشنود شوی" نشانگر این است که خداوند به پاسداشت بزرگواریها و صبر و حلم و شرح صدر پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه در برابر سختیهای کار رسالتش، خداوند برای اموراتی که حضرت محمد سلام الله علیه برای تحقق خوایت خداوند نقش آفرینی می نموده است، حمایتهای لازم را نموده است. 9- در آیه ششم سوره ضحی در عبارت " آيا تو را يتيم نيافت و سپس پناه داد؟" دلالت دارد بر اینکه خداوند پیامبر اکرم را در یتیمی پناه داده و او را مورد حمایت خود قرار داده است و نشانگر این است که خداوند پناه دادن از یتیمان و حمایت آنان را برای ارتقاء آینده انسانها فریضه ای واجب و لازم دانسته است. 10- خداوند در آیه هفتم سوره ضحی در عبارت " و تو را گمشده يافت و هدايت كرد. " دلالت دارد بر اینکه خداوند پیامبر را به دین خود هدایت نموده است و برای ارتقاء افراد نیاز است هدایت و روشنگری لازم در رابطه با انتظارات خداوند از بندگانش صورت بپذیرد. 11-  در آیه هشتم سوره ضحی در عبارت" تو را فقير يافت و بي نياز نمود." دلالت دارد بر اینکه خداوند پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه را، به الطاف خداوندیش، مورد رحمت خود قرار داده، بطوریکه کاملا پیامبر اکرم را بی نیاز نموده است و نشانگر این است که در حاکمیتها و ملتها باید در برنامه ها و قوانین و تحقق دستورات اسلامی به طریقی عمل شود که نیازمندان با کرامت نیازهایشان بقدری جواب داده شود که به واقعیت بطور کامل از فقر دراورده شوند و کاملا  بی نیاز گردند.
3. نظریه و رهنمود آیات نهم تا یازدهم سوره ضحی دلالت دارد بر اینکه "(  فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ ﴿۹﴾ حال كه چنين است يتيم را تحقير مكن. (۹( وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ ﴿۱۰﴾ و سؤ ال كننده را از خود مران. (۱۰( وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ ﴿۱۱﴾ و نعمتهاي پروردگارت را بازگو كن. (۱۱()" دلالت دارد بر اینکه:  1- خداوند در برابر نعمتهائی که به انسانها عطا می نماید و یاری رسان و پشتیبانیهائی که می نماید و عنایات و توجهاتی که به انسانها دارد از انسانها انتظاراتی دارد، که از جملۀ این انتظارات عبارت است از: الف- در انسانها رفتاری نداشته باشند که یتیم تحقیر شود. ب- انسانهای درخواست کننده ( که درخواستی معقول و شرعی دارند و یا محتاج هستند )، را، یاری دهند. پ- ذکر و یادآوری نعمتهای خداوند برای انسانها لازم و ضروریست. 2- خداوند در آیه نهم سوره ضحی در عبارت" حال كه چنين است يتيم را تحقير مكن."، از پیامبر خود و انسانها انتظار دارد که در برابر نعمتهائی که به آنها  از کودکی تا بزرگی عطا نموده است، یتیمان را تحقیر ننماید. 3- خداوند در آیه دهم سوره ضحی در عبارت" و سؤ ال كننده را از خود مران"، از پیامبر اکرم سلام الله علیه و انسانها، انتظار دارد که در برابر نعمتهائی که از کودکی تا بزرگی به آنها عطا نموده است، سؤال کننده ( در خواست کننده کمک یا پرسش )، را از خود نراند و به او توجه نماید. 4- خداوند در آیه یازدهم سوره ضحی در عبارت" و نعمتهاي پروردگارت را بازگو كن."، از پیامبر خود انتظار دارد که در برابر نعمتهائی که از کودکی تا بزرگی به او عطا نموده است، از نعمتهائی که خداوند به او یا داده یاد نماید. ( تا پیامبر سلام الله علیه با یادآوری نعمتهای خداوند همیشه سپاسگزار الطاف و نعمتهای خداوند باشد و آنچه خداوند از او می خواهد به تعالی انجام دهد و در کار تحقق انجام رسالت پیامبریش پایدار و ثابت قدم باشد و همچنین سپاسگزار خداوند باشد و در سختیها از یاری و پشتیبانی خداوند نا امید نشود و با توکل به خداوند به تعالی خواست خداوند را در بندگی و اطاعت خداوند و هدایت بندگان را با عزم و روحیه و اراده ای قوی انجام دهد. ) 5- خداوند معلم و استاد و مدیری متعالی برای تعلیم و تربیت و هدایت پیامبر اکرم حضرت محمد و همه پیامبران و معصومین سلام الله علیهم و همه انسانها می باشند. خداوند از حال و اوضاع پیامبر خود ( وهمه انسانها)، کاملا عالم است و متناسب با حال و اوضاع پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه و انسانها، پیامبر خود را راهنمائی و هدایت و مدیریت می نموده است. 6- آیات جنبه الگوئی  برای انسانها و نظام تعلیم و تربیت و مبلغین دین و حاکمیت و عوامل مؤثر در تعالی کمالات و منزهی جامعه دارد. 7- خداوند با مهر و محبت با مخلوقاتش ( زیر دستانش )، رفتار نموده و از روی محبت روشنگری و اطلاع رسانی و به تعالی رساندن پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه و در نتیجه همه انسانها را، با نگرش تعلیم و تربیتی در انجام موفق انجام کارهایشان هدایت نموده است. ( خداوند خالق مالک و صاحبی هست که معلم و استاد و مدیر پیامبران و امامان معصوم سلام الله علیهم و در نتیجه همه انسانها می باشد و در برابر عطای نعمتها به انسانها، انتظار دارد که آنها هم در امر وظائف خود به تعالی اطاعت امر خداوند نمایند و عملی نیکو و به تعالی رضایتمندی خداوند داشته باشند و در سختیها دلسرد و نا امید نشوند و با عزم و اراده ای قوی با توکل به خداوند به رضایتمندی خداوند عمل نمایند. ) 8- وضعیت اقتصادی که خداوند برای انسانها در نظر گرفته و انتظارات اقتصادی که از انسانها دارد نشاندهنده این است که مدیریت اقتصادی و دارائیها و توانمندیها و تلاشهای اقتصادی باید امکان یاری دادن انسانها را بقدری ارتقاء بخشد که توانمندی یاری دیگر انسانها را ) که خداوند انتظار یاریشان را دارد(، همواره به قدر و اندازه لازم داشته باشند.                 گل افشان گل محمدی