چهل حدیث اخلاق رحمانی و شیطانی
توكُّـل
- ۶. امام رضا(علیه السلام):وَسُئِلَ عَن حَدِّ التَّوَكُّلِ؟ فَقالَ(علیه السلام):أنْ لاتَخافَ أَحَداً إلّا اللّٰهَ.۸۶
از امام علی (علیه السلام) درباره توکّل سؤال شد. فرمود: اینکه از هیچ‌کس جز خدا نترسی.
پاكیزگی
- ۷. رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):إنَّ الْإسْلامَ نَظيفٌ فَتَنَظَّفوا، فَإنَّهُ لايَدْخُلُ الْجَنَّةَ إلّا نَظيفٌ.۸۷
اسلام، پاکیزه است؛ پس خود را پاکیزه سازید که جز انسان تمیز وپاکیزه داخل بهشت نمی‌شود.
آداب غذا خوردن
- ۸. امام علی(علیه السلام):مَنِ اقْتَصَدَ في أَكْلِهِ كَثُرَتْ صِحَّتُهُ و صَلُحَتْ فِكْرَتُهُ.۸۸
کسی که در خوراک خود میانه‌رو باشد، تندرستی‌اش فراوان و اندیشه‌اش درست خواهد بود.
پاكدامنی
- ۹. امام علی(علیه السلام):مَا الْمُجاهِدُ الشَّهيدُ في سَبيلِ اللّٰهِ بِأَعْظَمِ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ.۸۹
کسی که در راه خدا جهاد کند و کشته شود، اجرش بیشتر از آن‌کس نیست که بر انجام شهوت توانایی داشته باشد، ولی از آن خودداری کند.
خوش‌خلقی
- ۱۰. رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):ما مِنْ شَيْ‌ءٍ فِي الْميزانِ أَثْقَلَ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ.۹۰
هیچ چیز در میزان (عمل) سنگین‌تر از خوش‌خلقی نیست.
- ۱۱. امام علی(علیه السلام):اَلمُؤمِنُ بِشْرُهُ في وَجْهِهِ و حُزْنُهُ في قَلْبِهِ.۹۱
مؤمن چهره‌اش گشوده و شادمان است و اندوهش در دلش قرار دارد.
فروتنی
- ۱۲. رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):مَنْ تَواضَعَ لِلّٰهِ رَفَعَهُ اللّٰهُ.۹۲
هر کس برای خدا فروتنی کند، خدا او را بالا میبرد.
- ۱۳. رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):مَن تَرَكَ لُبْسَ الْجَمالِ و هُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ تَواضُعاً كَساهُ اللّٰهُ حُلَّةَ الْكَرامَةِ.۹۳
آن کس که به عنوان فروتنى و تواضع براى خدا، زیباپوشى را ترک کند، با اینکه توانایى تهیّه لباس زیبا دارد، خداوند به او لباس کرامت مىپوشاند.
نیكی به پدر ومادر
- ۱۴. رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):نَظَرُ الْوَلَدِ إليٰ والِدَيْهِ حُبّاً لَهُما عِبادَةٌ.۹۴
نگاه محبت آمیزِ فرزند به پدر و مادر، عبادت است.
- ۱۵. امام صادق(علیه السلام):في قَولِه تَعالىٰ: ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ : إنْ ضَرَباكَ فَقُلْ لَهُما: غَفَرَ اللّٰهُ لَكُما.۹۵
در مورد آیه «به آن دو سخن کریمانه بگو» فرمود: اگر پدر و مادرت تو را زدند به ایشان بگو: خداوند شما را بیامرزد.
سلام كردن
- ۱۶. رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):اَلسَّلامُ مِن أَسْماءِ ٱللَّهِ فَأَفْشوهُ بَيْنَكُمْ… .۹۶
سلام از نام‌های خداست، پس آن را میان خود آشکار سازید.
- ۱۷. امام صادق(علیه السلام):اَلسَّلامُ قَبْلَ الْكَلامِ.۹۷
سلام کردن، پیش از سخن گفتن است.
نیكوكاری
- رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):كُلُّ مَعْروفٍ صَدَقَةٌ،و الدّالُّ عَلَي الْخَيْرِ كَفاعِلِهِ و اللّٰهُ يُحِبُّ إِغاثَةَ اللَّهْفانِ.۹۸
هر کار پسندیده‌ای صدقه است و هر کس دیگران را به کار نیک راهنمایی کند، مانند کسی است که آن را انجام داده است. خداوند دادرسی ستمدیده را دوست می‌‌دارد.
- ۱۹. رسول‌الله (صل الله علیه و آله وسلم): إنَّ اللّٰهَ يُحِبُّ مِنَ الْخَيْرِ ما يُعَجِّلُ.۹۹
خداوند از کارهای نیکو، آن کار را دوست دارد که در آن شتاب شود.
دوستی با مردم
- ۲۰. امام علی(علیه السلام):اَلْمُؤْمِنُ آلِفٌ مَأْلوفٌ و لاخَيْرَ فِيمَنْ لايَأْلِفُ و لايُؤْلَفُ.۱۰۰
مؤمن هم با مردم اُنس می‌گیرد و هم مورد اُنس قرار می‌گیرد؛ کسی‌که نه اُنس بگیرد و نه دیگران با او اُنس داشته باشند، خیری در او نیست.
- ۲۱. امام صادق(علیه السلام):تَواصَلوا وتَبارّوا و تَراحَموا و تَعاطَفوا.۱۰۱
با هم رابطه داشته باشید و به یکدیگر نیکی و محبت و مهربانی کنید.
- ۲۲. امام حسین(علیه السلام):إنَّ أَوْصَلَ النّاسِ مَنْ وَصَلَ مَنْ قَطَعَهُ.۱۰۲
پیوندکنندهترین مردم کسى است که با فردى که با او قطع رابطه کرده، ارتباط برقرار کند.
پنددهی پنهان
- ۲۳. امام عسكری(علیه السلام):مَن وَعَظَ أَخاهُ سِرّاً فَقَدْ زانَهُ و مَنْ وَعَظَهُ عَلانيَةً فَقَدْ شانَهُ.۱۰۳
آن‌که در نهان، برادرش را پند دهد، او را آراسته و آن‌که آشکارا پندش دهد، او را رسوا کرده است.
برآوردن نیاز مؤمن
- ۲۴. رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):مَنْ قَضـيٰ حاجَةً لِأَخيهِ الْمُؤمِنِ قَضَـي اللّٰهُ لَهُ سَبْعينَ حاجَةً مِنْ حَوائِجِ الدُّنيا و الْآخِرَةِ.۱۰۴
هر کس نیاز برادر مؤمنش را برآورده سازد، خداوند هفتاد حاجت از حاجت‌های دنیا و آخرت او را تأمین میکند.
وفای به عهد
- رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللّٰهِ و‌الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيَفِ إذا وَعَدَ.۱۰۵
هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید هرگاه وعده میدهد به آن وفا کند.
- امام صادق(علیه السلام):لاتَعِدَنَّ أَخاكَ وَعْداً لَيْسَ في يَدِكَ وَفاؤُهُ.۱۰۶
به برادر خود وعده‌ای مده که وفای به آن در اختیار تو نیست.
ترحّم
- ۲۷. رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):اِرْحَمْ مَنْ فِي الْأَرْضِ، يَرْحَمْكَ مَنْ فِي السَّماءِ.۱۰۷
به هر کس‌که در روی زمین است رحم کن، تا هر کس در آسمان است به تو رحم کند.
فرو بردن خشم
- رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):مَنْ كَظَمَ غَيْظاً و‌هُوَ يَقْدِرُ عَليٰ إِنْفاذِهِ مَلَأَ اللّٰهُ قَلْبَهُ أَمْناً و‌‌إِيماناً.۱۰۸
هر کس خشم خود را فرو بَرَد، با اینکه قدرت دارد آن را آشکار کند، خداوند قلب او را از آرامش و ایمان پُر خواهد کرد.
صله رحم
- رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):صِلوا أَرْحامَكُمْ و لَوْبِالسَّلامِ.۱۰۹
صله رحم کنید، هر چند با سلام‌کردن باشد.
- امام باقر(علیه السلام):صِلَةُ الْأَرْحامِ تُزَكِّي الْأَعْمالَ،و تُنْمِي الْأَموالَ وتَدْفَعُالْبَلْويٰ و‌تُيَسِّرُ الْحِسابَ و‌تُنْسِئُ فِي الْأَجَلِ.۱۱۰
صله ارحام، اعمال را رشد میدهد و اموال را افزایش میدهد و بلاها را دفع و حساب را آسان میکند و مرگ را به تأخیر می‌‌اندازد.
ميانه‌روی در دفاع از خود
- امام علی(علیه السلام):مَنْ بالَغَ فِي الْخُصومَةِ أَثِمَ و مَنْ قَـصَّرَ فيها ظُلِمَ.۱۱۱
کسی که در دشمنی با دیگری بسیار کوشش کند، گناه کرده و هر کس در آن کوتاهی کند، مظلوم واقع می‌شود.
اخلاق شیطانی
نافرمانی از پدر و مادر و آزردن آنها
- رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):مَن أَسْخَطَ والِدَيْهِ؛ فَقَدْ أَسْخَطَ اللّٰهَ، و‌مَنْ أَغْضَبَهُما، فَقَدْ أَغْضَبَ اللّٰهَ.۱۱۲
هر کس پدر و مادرش را ناخشنود کند، خدا را ناخشنود کرده و هر کس آن دو را به خشم آوَرَد، خدا را به خشم آورده است.
- امام صادق(علیه السلام):مَنْ نَظَرَ إلىٰ أَبَوَيْهِ نَظَرَ ماقِتٍ و هُما ظالِمانِ لَهُ لَمْ يَقْبَلِ اللّٰهُ لَهُ صَلاةً.۱۱۳
کسی که با خشم به پدر و مادرش بنگرد، در حالی که آن دو به او ستم کرده‌اند، خداوند هیچ نمازی را از او نمی‌پذیرد.
بد اخلاقی
- امام علی(علیه السلام):رُبَّ عَزيزٍ أَذَلَّهُ خُلُقُهُ و ذَليلٍ أَعَزَّهُ خُلُقُهُ.۱۱۴
چه بسا عزیزى که اخلاق ناپسند، او را به‌ذلّت و خوارى انداخته و چه بسا ذلیلی که صفات پسندیده، او را عزیز و محبوب ساخته است.
عُجب
- ۳۵. امام علی(علیه السلام):اَلْإِعْجابُ يَمْنَعُ الِازْدِيادَ.۱۱۵
خودبینی و خودپسندی، مانع از فزونی [نعمت] است.
ذلّت
- رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):لَيْسَ لِلْمَرْءِ أنْ يُذِلَّ نَفْسَهُ، قيلَ يا رَسولَ‌‌اللّٰهِ و كَيْفَ يُذِلُّ نَفْسَهُ؟ قالَ: يَتَعَرَّضُ لِما لايُطيقُ.۱۱۶
آدمی نباید خود را خوار کند. پرسیدند: ای رسول خدا؟ص؟! چگونه خود را خوار میکند؟ فرمود: به کاری دست می‌‌زند که توانایی انجام آن را ندارد.
عجله
- رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):اَلْأَناةُ مِنَ اللّٰهِ و‌الْعَجَلَةُ مِنَ الشَّيْطانِ.۱۱۷
صبر و شکیبایی از خدا و شتاب و عجله از شیطان است.
قهقهه زدن
- رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):إِيّاكَ وكَثْرَةَ الضِّحْكِ،فَإنَّهُ يُميتُ الْقَلْبَ.۱۱۸
از خنده زیاد بپرهیز که دل را می‌‌میراند.
بدگمانی و بدرفتاری
- امام علی(علیه السلام):شَرُّ النّاسِ مَنْ لايَـثِقُ بِأَحَدٍ لِسُوءِ ظَنِّهِ و لايَـثِقُ بِهِ أَحَدٌ لِسُوءِ فِعْلِهِ.۱۱۹
بدترین مردم کسی است که به خاطر گمان بدش، به هیچ‌کس اعتماد ندارد و به خاطر کار بدش، هیچ‌کس به او اعتماد نمی‌کند.
نگاه به نامحرم
- رسول‌الله(صل الله علیه و آله وسلم):اَلنَّظَرُ سَهْمٌ مَسْمومٌ مِنْ سِهامِ إِبْليسَ مَنْ تَرَكَها خَوْفاً مِنَ اللّٰهِ أَعْطاهُ اللّٰهُ إِيماناً يَجِدُ حَلاوَتَهُ في قَلْبِهِ.۱۲۰
نگاه [به نامحرم] تیری است زهرآگین از تیرهای ابلیس، هر کس از ترس خدا آن را ترک کند، خداوند ایمانی به او می دهد که شیرینی آن را در دلش احساس میکند.