بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام
پیامها و راهبردها و راهکارهای خصلت اخلاقی فرو خوردن خشم در نظریات معصومین سلام الله علیهم قسمت سوم
1- امام صادق علیه السلام:اَلمُؤمِنُ اِذا غَضِبَ لَم يُخرِجهُ غَضَبُهُ مِن حَقٍّ وَاِذا رَضِىَ لَم يُدخِلهُ رِضاهُ فى باطِلٍ وَالَّذى اِذا قَدَرَ لَم يَأخُذ اَكثَرَ مِمّا لَهُ؛ مؤمن چون خشمگين شود، خشمش او را از حق بيرون نبرد و چون خشنود شود، خشنوديش او را به باطل نكشاند و چون قدرت يابد بيش از حقّ خود نگيرد. بحارالأنوار، ج78، ص 209، ح85 (امام سجاد عليه السلام:مَرَّ رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله بِقَومٍ يَرفَعونَ حَجَرا فَقالَ : ما هذا ؟ قالوا : نَعرِفُ بِذاكَ اَشَدَّنا وَ اَقوانا . فَقالَ صلى الله عليه و آله : اَلا اُخبِرُ كُم بِاَشَدِّكُم وَ اَقواكُم؟ قالوا: بَلى، يا رَسولَ اللّه. قالَ: اَشَدُّكُم وَ اَقواكُمُ الَّذى اِذا رَضىَ لَم يُدخِلهُ رِضاهُ فى اِثمٍ وَ لا باطِلٍ وَ اِذا سَخِط لَم يُخرِجهُ سَخَطُهُ مِن قَولِ الحَقِّ وَ اِذا قَدَرَ لَم يَتَعاطَ مالَيسَ لَه بِحَقٍّ ؛ پيامبر صلى الله عليه و آله بر گروهى گذشتند كه سنگى را بلند مى كردند . فرمودند : اين چه كارى است؟ گفتند : با اين كار ، نيرومندترين و محكم ترينِ خود را مى شناسيم . فرمودند : آيا به شما خبر دهم كه محكم ترين و قوى ترينِ شما كيست؟ گفتند : بلى اى پيامبر خدا ! فرمودند : محكم ترين و قوى ترين شما ، كسى است كه هر گاه خشنود شود ، خشنودى اش او را به گناه و باطل نكشاند ، و هر گاه خشمگين شود ، خشمش او را از سخن حق ، بيرون نبرد ، و هر گاه به قدرت رسيد ، آنچه برايش حق نيست، دست نزند. معانى الأخبار، ص 366)
1-1- از نشانه های مؤمن عبارت است از: 1- چون خشمگین شود، خشمش او را از حق بیرون نبرد. 2- چون خشنود شود، خشنودیش او را به باطل نکشاند. 3- چون قدرت یابد بیش از حق خود نگیرد و به حق رفتار نماید.
2-1- انسان مؤمن از دیدگاه اسلام باید دارای تعادل باشد و آنچه که موجب خشمش می شود و آنچه که موجب خشنودیش می شود و آنچه که موجب قدرتش می شود و در همه این وضعیتها و حالات (دچار رفتاری که او را از حق بیرون بکشاند و یا او را به باطل بکشاند و یا بیش از حق دیگران بگیرد )، دچار ننماید، در واقع انسان مؤمن باید به رشد و تعالی برسد که متغیرهای مختلف ( خشم و خشنودی و قدرت) او را از تعادل خارج ننماید.
3-1- انسانها بخصوص مؤمنین به اعتقادات اسلامی برای سلامت نفس و تعالی شخصیتی خود باید همیشه مراقبت نمایند که برای رضایت خداوند رفتار نمایند و رفتارشان برای خداوند باشد و مسائل مختلف آنها را از حق خارج ننماید و دچار باطل ننماید و همچنین دچار ظلم و حرص ننماید و با تعادل رفتار تقوای الهی را رعایت نمایند، رعایت این رهنمود مهم می تواند به لحاظ روانشناسی و فردی و اجتماعی و ارتباطات و همچنین اعتقادی و نگرشی در آرامش دل و تمعنینه آنها و سلامت شخصیت آنها و در صراط مستقیم حفظ شدن آنها بسیار مؤثر واقع شود.
4-1- انسانی که بتواند 1- چون خشمگین شود، خشمش او را از حق بیرون نبرد. 2- چون خشنود شود، خشنودیش او را به باطل نکشاند. 3- چون قدرت یابد بیش از حق خود نگیرد و به حق رفتار نماید، نيرومندترين و محكم ترين و قویترین، انسان است.
5-1- تعلیم و تربیت باید بتواند فردی قوی و محکم و نیرومند مطابق با معیارهای اسلامی تربیت نماید،و قوانین و دستورالعملها باید همطراز و مطابق معیارها و ارزشهای دین مبین اسلام رفتارها را تعریف و اجرا نمایند نه اینکه بر اساس عدم تربیّت نفس و بر اساس نفسانیات جاهل و رذیلت پیشه رفتارهای اجتماعی ، قضاوتی، و حاکمیتی و مدیریتی خود را تعریف و تبیین نمایند.
2- امام هادى عليه السلام:اَلغَضَبُ عَلى مَن تَملِكُ لُؤمٌ؛بر زيردستان خشمگين شدن نشانه پَستى است.
بحارالأنوار، ج78، ص 370، ح4
1-2- نظریه اخلاقی بر زيردستان خشمگين شدن نشانه پَستى است. دلالت دارد بر اینکه خشمگین شدن بر کسی که زیر دستت هست، نشانه قدرت و توانمندی نیست، بلکه نشانه ای از ضعف و پست بودن و ضعیف بودن صفات انسانی هست.
2-2- افرادی که دچار خصلتهائی می شوند که رویه تعالی رفتاری و بزرگواری را ندارد، نیاز است به تقویت رفتارهای خود بر اساس نظریات معصومین سلام الله علیه و آیات قرآن به کمالات و فضائل رفتاری نگرشها اخلاقی و اعمال اخلاقی خود را هماهنگ و میزان نمایند تا بتوانند رفتاری ضعیف و ناهنجار و منفی و ناپسند نداشته باشند.
3-2- باید نسبت به خود شناخت داشت و افرادی قبل از اینکه مسئولیتی بگیرند چه خانوادگی و چه اجتماعی تلاش داشته باشند در مورد نگرشهای اخلاقی خود شناخت نسبت به خود و معیارها و ارزشهای چهارده معصوم سلام الله علیهم کسب نمایند و سعی کنند با مراقبه خود و تهذیب نفس نسبت به تعالی نفسانی و اخلاقی خویش همت نمایند و با ممارست و پشتکار از خود فردی مطابق خواست خداوند و نظریات آیات و چهارده معصوم سلام الله علیه به تعالی فضیلتی میزان نمایند تا در هنگام مسئولیتها و ارتباطات با دیگران دچار ضعف نفسانی و انحرافات اخلاقی و اجتماعی نشوند.
3- پيامبر صلى الله عليه و آله:اَلا وَ اِنَّ الغَضَبَ جَمرَةٌ فى قَلبِ ابنِ آدَمَ، اَما رَأيتُم اِلى حَمرَةِ عَينَيهِ وَ انتِفاخِ اَوداجِهِ؟! فَمَن اَحَسَّ بِشَى ءٍ مِن ذلِكَ فَليَلصَق بِالارضِ؛ بدانيد كه خشم پاره آتشى در دل انسان است. مگر سرخی چشمان و رگ هاى برآمده‌ی گردنش را [هنگام خشم] نديده اید؟! هر كس چنين احساسى پيدا كرد، روى زمين بنشيند. سنن الترمذى، ج 3، ص 328، ح 2286
1-3- از جمله نشانه های خشم عبارت است از: 1- پاره آتشی می باشد که در دل انسان است. 2- سرخی چشمان. 3- رگهای برآمده گردن.
2-3- یکی از راههای درمان خشم، نشستن روی زمین. ( امکان دارد منظور تأمل نمودن و صبر نمودن است، و روی صندلی یا مبل نشستن هم همین منظور را تأمین نماید).
3-3- از جمله راههای پیشنهادی هنگام خشم، صحبت نکردن همگام خستگی و بیرون آمدن خستگی، وضو گرفتن، آب خوردن، صلوات فرستادن، فرصت به خود و دیگری دادن و گذشت از زمان مواجه با مسئله برای تصمیم معقول و خداپسندانه گرفتن ( همراه با فضیلت و ظلم نکردن) می باشد.
4- امام على عليه السلام:لا أدَبَ مَعَ غَضَبٍ؛ادبی همراه با خشم نیست .غرر الحكم، ح 10529
1-4- نظریه اخلاقی و تربیتی ( ادبی همراه با خشم نیست )، دلالت دارد بر اینکه با خشم نمی توان ادب نمود و بر اثر خشم ادب حاصل نمی شود.
2-4- متاسفانه در خیلی از رفتارها و برخورداهای تعلیم و تربیت و تنبیهی در دنیا سعی می شود تا با خشم برای کنترل و با برخورد و یا جلوگیری و پیشگیری از انحرافات و یا اعتصابها و یا رفتارهای ناپسند استفاده شود، که نظریه (ادبی همراه با خشم نیست )، دلالت دارد بر اینکه روشنگری و تعالی رفتار و دانش و آگاهی و رشد و به تعالی پرداختن به مسائل لازمه ادب و تنبه و تعلیم و تربیت و هدایت است.
3-4- بمبارانهای کشورها و همچنین و ظلمها و ستمها و مشکلات عدیده در دنیا به دلیل رفتار مستکبرانه می باشد و زندانها و رفتارهای تأدیبی دیگر نمی تواند راه حل مناسبی در ارتباطات اجتماعی و بین المللی باشد.
5- امام على عليه السلام: اَلحِلمُ يُطفى نارَ الغَضَبِ وَالحِدَّةُ تُؤَجِّجُ إِحراقَهُ؛ بردبارى آتش خشم را فرو مى نشاند و غرور و تعصب (یا تندی نمودن) آن را شعله ورتر مى كند. غررالحكم، ج2، ص 123، ح2063
1-5- از جمله راهبردهای اخلاقی فروخوردن خشم عبارت است از اینکه، بردباری آتش خشم را فرو مى نشاند و غرور و تعصب (یا تندی نمودن) آن را شعله ورتر مى كند.
2-5- نظریه اخلاقی عبارت (بردبارى آتش خشم را فرو مى نشاند و غرور و تعصب (یا تندی نمودن) آن را شعله ورتر مى كند. ) دلالت دارد بر اینکه، فضیلت بردباری موجب پیشگیری خشم و فروخوردن خشم می شودو رذیلت غرور و تعصب و تندی نمودن خشم را شعله ور می نماید که باید از آن پرهیز نمود.
3-5- باید در تعلیم و تربیت و فرهنگ سازی باید توجه داشت که بردباری را پرورش داد و مهارت پیشگیری نمودن از خشم و همچنین غلبه بر خشم را مورد توجه قرار داد.
6- امام على عليه السلام: مَن غاظَكَ بِقُبحِ السَّفَهِ عَلَيكَ، فَغِظهُ بِحُسنِ الحِلمِ عَنهُ؛ هر كس با زشتىِ سبكسرى تو را خشمگين كرد تو با زيبايى بردبارى او را به خشم آور. غررالحكم، ج5، ص333، ح8620
1-6- نظریه اخلاقی ( هر كس با زشتىِ سبكسرى تو را خشمگين كرد تو با زيبايى بردبارى به جای خشم با او مواجه شو). دلالت دارد بر اینکه آنچه که موجب خشم فرد می شود از جمله سبکسری و رفتار اشتباه باید با رفتار بردبارانه با آن مواجه شد تا فرد متوجه اشتباهش بشود.
2-6- رفتار خشم نمی تواند تاثیر اصلاحی آگاهانه و پایدار داشته باشد.
3-6- اسلام به دنبال روشها روشنگری و به رشد رساندن و آگاه نمودن و با بردباری با فضائل رفتار نمودن در مواجه با ناهنجاریهای اجتماعی می باشد.
7- امام صادق علیه السلام: ثَلاثٌ مـَن کـُنَّ فِیهِ کـانِ سَیِّـداً: کَظمُ الغَیظِ وَالعَفـوُ عَن المَسیىءِ والصِّله بِـالنَفـسِ وَالمـالِ؛ سه چیز است که در هـر که بـاشـد آقـا و سـرور است: خشـم فـرو خـوردن ،گذشت از بدکـردار، کمک و صله رحـم بـا جـان و مـال.تحف العقول، ص 317
1-7- از جمله کارهائی که موجب بزرگی می شود، عبارت است از: 1- خشم فرو خوردن. 2- گذشت از بدکردار. 3- کمک و صله رحم با جان و مال.
2-7- نظریه اخلاقی عبارت (سه چیز است که در هـر که بـاشـد آقـا و سـرور است: خشـم فـرو خـوردن،گذشت از بدکـردار، کمک و صله رحـم بـا جـان و مـال. )، دلالت دارد بر اینکه، پیش زمینه همه کارهائی که موجب بزرگی می شود، برخورداری از فضائل اخلاقی از خودگذشتگی و به رشد و تعالی آگاهانه رسیدن و خردورزی وجود دارد.
3- 7- باید بر اساس نگرشهای اخلاق اسلامی را با آراستگی فضائل و رشد و تعالی آگاهانه و خردورزی ار در انسانها متناسب با سن بوجود آورد و در کنار آن پیرایش و زدودن رذائل اخلاقی و جهل را در نفسانیات و خلقیات و نگرشها و گفتارها و رفتارها بدان پرداخته شود.
8- امام رضا علیه السلام:تزاوَرُوا تَحـابـّوا و تَصـافَحُـوا و لا تَحـاشَمُـوا؛به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید. بحارالانوار، ج78، ص 347
1-8- نظریه اخلاقی (به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید. )، دلالت دارد بر اینکه توصیه های اخلاقی به دیدار یکدیگر رفتن و دست فشردن موجب دوستی و آرامش دلها می گردد و از رذیلت خشم گرفتن باید پرهیز نمود.
2-8- در اسلام کنار هر امر به معروفی، یک نهی از منکر است و کنار هر نهی از منکر، امر به معروفی می باشد و آنچه موجب می شود که انسان جامعه به تعالی اخلاقی برسد، این است که بتواند به کمالات کارها را به تعالی انجام دهد ولی از انجام رفتارهای پست پرهیز نماید.
3-8- در اسلام به رفتارهای متعالی و خداپسندانه امر نموده است و آنها را به عنوان معروفی که باید عرف رفتار فردی و اجتماعی باشد می شناسدو به آن توصیه و امر نموده است و از فضائل اخلاقی می داندو همه رفتارهای ناهنجار و ضعیف و پست که مشکلات فردی و اجتماعی ایجاد می نماید را منکر دانسته و منجر به انحرافات اجتماعی می داند و از آن نهی نموده است و رذائل اخلاقی شناخته می شود.
9- راهکارهای تعلیم و تربیّتی و فرهنگی:
1- مسئولین و عوامل تهیه محتوای تحقیقاتی و مطالعاتی پژوهشکدههای علوم انسانی و اسلامی و حوزهها و دانشگاهها مجموعه ای از آموزه های رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را، که طبق موازین الهی و اسلامی، موجب رشد می شود را، باید در اختیار عوامل تعلیم و تربیّت و در اختیار انتشارات و وزارت آموزش و پرورش و حوزهها و دانشگاهها و مراکز و معاونتهای فرهنگی و پرورشی و وزارت ارشاد اسلامی و رسانه ها برای نشر و ترویج و آموزش فرهنگ الهی اسلام، بگذارند.
2- عوامل مؤثر در تهیه محتوای کتابهای درسی و غیر درسی، ادبیّات، بستر تبلیغات و لوازم التحریر و بازیها و فیلم و نمایشها و برنامه ها و مطالب رسانه ها و مبلغین برای ارتقاء فرهنگ تعلیم و تربیّت اسلامی جامعه به آموزههای رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را طبق موازین الهی و اسلامی محقق نماید و جامعه را در ابعاد مختلف ( اعتقادی، فضائل اخلاقی، بصیرت، معارف لازم و دانش لازم زندگی)، به رشد رساند، متناسب با سن و به اندازه لازم پرداخته شود و آنرا به جامعۀ هدف عرضه نمایند.
گل افشان گل محمدی