بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام
پیامها و راهبردها و رهنمودِ خصلت اخلاقی فرو خوردن خشم در نظریات معصومین سلام الله علیهم قسمت چهارم
1- امام صادق علیه السلام:ما مِن عَبدٍ كَظَمَ غَيظا إِلاّ زادَهُ اللّه عَزَّوَجَلَّ عِزّا فِى الدُّنيا وَالخِرَةِ؛ هيچ بنده اى خشم خود را فرو نخورد، مگر اين كه خداوند عزّوجلّ بر عزّت او در دنيا و آخرت افزود.كافى، ج2، ص 110، ح5. و (امام باقر علیه السلام:مَن کَفَّ غَضَبَهُ عن النّاس کَفَّ اللهُ عنهُ عَذابَ یومَ القِیامة؛کسی که خشمش را از مردمان باز دارد خداوند نیز در روز قیامت عذابش را از او باز می دارد.جهادالنفس، ح532)
1-1- نظریه اخلاقی عبارت ( هيچ بنده اى خشم خود را فرو نخورد، مگر اين كه خداوند عزّوجلّ بر عزّت او در دنيا و آخرت افزود. )، دلالت بر این دارد که پاداش فروخوردن خشم افزایش عزت دنیا و آخرت از طرف خداوند عزوجل می باشد و در نظریه اخلاقی عبارت (امام باقر علیه السلام:مَن کَفَّ غَضَبَهُ عن النّاس کَفَّ اللهُ عنهُ عَذابَ یومَ القِیامة؛کسی که خشمش را از مردمان باز دارد خداوند نیز در روز قیامت عذابش را از او باز می دارد.) دلالت بر این دارد که پاداش بازداشتن خشم از مردم موجب باز داشتن عذاب از انسان در روز قیامت می گردد.
2-1- پیشگیری از خشم و فروخوردن خشم و نشان ندادن خشم به مردم از ضروریات آسایش و زندگی عزتمند و بزرگوارانه در دنیا و آخرت است و دارای پاداش ارزشمندی در دنیا و آخرت است.
3-1- فرو خوردن خشم و پیشگیری از خشم و نشان ندادن خشم، به تعالی مورد رضایت خداوند است و در برخی از موارد فضیلت و در برخی از موارد ایثار محسوب می شود. ( البته این موضوع به این معنی نیست که اگر کسی کار اشتباه و یا ظلمی انجام داد توقع داشته باشد کسی ناراحت نشود)، بلکه فروخوردن خشم کنترل هیجان ناراحتی می باشد برای تدبیر بهتر و رفتار متناسب بدون ایجاد استرس و سنگین شدن فضای ارتباطات می باشد، و باید توجه داشت که انجام رفتار اشتباه و ظلم می تواند واکنشش بروز ناراحتی طرف مقابل باشد. البته در اسلام سعۀ صدر و با تاثیرگذاری متناسب در اصلاح مسائل غیر منتظره را ضروری دانسته است ولی خشم را واکنشی مناسب و رفتاری معقول برای حل مسائل ندانسته است.
2- امام على عليه السلام: اَلحَسودُ سَريعُ الوَثبَةِ، بَطىءُ العَطفَةِ؛ حسود زود خشمگين مى شود و دير كينه از دلش مى رود. بحارالأنوار، ج73، ص 256، ح29
1-2- نظریه اخلاقی عبارت ( حسود زود خشمگين مى شود و دير كينه از دلش مى رود. )، دلالت دارد بر اینکه در بعضی موارد خشم می تواند از رذیله حسادت ناشی شود و همچنین انسان حسود دیر کینه را از دلش بیرون می نمایدو همچنین دلالت دارد بر اینکه وجود رذائل اخلاقی مانند حسد، می تواند منجر به اصطحکاک و واکنش خشم گردد،
2-2- در مواجه با رذائل اخلاقی باید توجه داشت، که به گونه ای تدبیر نمود که به اصلاح و تصحیح رفتاریِ رذیلت اخلاقی منجر شود و خشم امکان اصلاح وضعیت معقول را با مشکل و سختی مواجه می کند.
3-2- تاثیرات اضطراب زای رذائل اخلاقی فقط بر فردی که دچار چنین خلقیاتی می باشد، نیست و می تواند بر افرادی که در ارتباط آن فردی که دچار رذیله اخلاقی هستند، تاثیر نامناسب و بدی داشته باشد، بطور مثال آنها را دچار دردسر و یا مشکل و ناراحتی بنماید. بدین دلیل حتما باید برای برطرف نمودن رذائل نفسانیت و جایگزینی فضائل اخلاقی کار تعلیم و تربیتی و فرهنگ سازی در قالبهای مختلف متناسب سنین مختلف صورت بپذیرد.
3- امام صادق علیه السلام:ثَلاثَةٌ لاتُعرَفُ إِلاّ فى ثَلاثِ مَواطِنَ: لايُعرَفُ الحَليمُ إِلاّ عِندَ الغَضَبِ وَلاَ الشُّجاعُ إِلاّ عِندَ الحَربِ وَلا أَخٌ إِلاّ عِندَ الحاجَةِ؛ سه كس اند كه جز در سه جا شناخته نمى شوند: بردبار جز در هنگام خشم، شجاع جز در جنگ و برادر جز در هنگام نيازمندى.بحارالأنوار، ج78، ص 229، ح9
1-3- نظریه اخلاقی عبارت (سه كس اند كه جز در سه جا شناخته نمى شوند: بردبار جز در هنگام خشم، شجاع جز در جنگ و برادر جز در هنگام نيازمندى )، دلالت دارد بر اینکه بهرهمندی از فضائل اخلاقی مانند بردباری، شجاعت، نیکوکاری و محبت برادرانه می تواند در موقعیتهای مختلف مانند خشم و جنگ و نیازمندی، وضعیت رفتاری خداپسندانه ای را ممکن نماید.
2-3- یکی از راههای مقابله با خشم و پرهیز از خشمگین شدن و موفق شدن به فروخوردن خشم، فضیلت اخلاقی بردباری می باشد.
3-3- عوامل مؤثر در تعلیم و تربیت و فرهنگ سازی و خانواده باید در قالبهای مختلف متناسب با سنین مختلف در تعالی توانمندی بهره مندی از فضیلتها و پرورش و تربیت آن در افراد تلاش متناسب و شایسته داشته باشند، گر چه یکی از عوامل مهم در تعلیم و تربیت متناسب الگوی عملی و رفتاری عوامل مؤثر در تعلیم و تربیت و فرهنگ سازی می باشد و در کنار آن، تصحیح نگرشها و ارتقاء دانش و توانمندی لازم در تعالی رفتاری افراد مخاطب مؤثر می باشد.
4- امام على عليه السلام:خَيرُ النّاسِ مَن اِن اُغضِبَ حَلُمَ وَ اِن ظُلِمَ غَفَرَ وَ اِن اُسىءَ اِلَيهِ اَحسَنَ؛ بهترين مردم كسى است كه اگر او را به خشم آورند، بردبارى نمايد و چنانچه به او ظلم شود، ببخشايد و چون به او بدى شود، خوبى كند.غررالحكم، ج3، ص 430، ح 5000
1-4- نظریه اخلاقی در مواجه با رفتارها ارتباطی منفی عبارت (بهترين مردم كسى است كه اگر او را به خشم آورند، بردبارى نمايد و چنانچه به او ظلم شود، ببخشايد و چون به او بدى شود، خوبى كند. )، دلالت دارد بر اینکه نگرش اسلامی و الهی حکم می کند که در مواجه با رفتارهای منفی مانند به خشم آوردن و ظلم نمودن و بدی نمودن، با رفتارهای متعالی و خداپسندانه رفتار شود از جمله فضیلت بردباری در برا بر رذیلت خشم و همچنین فضیلت بخشش در برابر رذیلت ظلم و همچنین فضیلت خوبی در برابر رذیلت بدی می تواند انحرافات خلقیات در جامعه را به رویه تعالی و تصحیح رفتارها منجر نماید و برای تضعیف و رفع رفتارهای بد با نظریه تقویت انجام و تحقق و عینیت رفتارها و واکنشها و عکس العملهای خوب و خداپسندانه و کسب رضایتمندی خداوند و انجام رفتاری با رویه متعالی راه حل جدیدی در پیش روی تصحیح رفتارهای منفی جامعۀ انسانی قرار می دهد.
2-4- عقاید متعالی اسلام متفاوت است با آن شایعاتی که در جوامع اسلامی از سوی بدخواهان و افکار جاهلانه و رذیلانه مطرح می شود، مانند اینکه می گویند باید استبداد و دیکتاتوری باشد تا انحرافات و هرج و مرج نباشد و در اسلام در مواجه با بدیها در جامعه خود اصل و معیار را بر ترویج رفتارهای مثبتِ خداپسندانه و متعالی قرار داده است و ضرورت دارد بر تصحیح نگرشها و برطرف نمودن سنتهای غلط اجتماعی با جایگزین نمودن سنتهای درست تعالی رفتاری با بهره مندی از نظریات چهارده معصوم سلام الله علیه در تعالی و ارتقاء رفتار ارتباطاتی در خانواده و جامعه و حاکمیت تلاشی متناسب و شایسته صورت بپذیرد.
3-4- رفتارهای ارتباطاتی در اسلام از جامعیت و تعالی مدنیت و رضایتمندی خداوند و گذشت و شرح صدر و فضائل و خوبیها و نگرش رحمت خداوندی برخوردار است و برای تضعیف کارهای بد، تقویت کارهای معروف از نظر اسلام باید عرف جامعه شود و اسلام به رفتارهای منفی که موجب خشم می شود توجه دارد و عامل خشم یک بروز خلقی یک طرفه نمی باشد و عواملی منجر به بروز چنین رفتاری می شود که باید به لحاظ فرهنگ سازی و تعلیم و تربیت و کار علمی به رفتار و نگرش طرف مقابلی که موجب خشم می شود هم توجه شود، بعضی اوقات عامل بروز خشم امکان دارد ترکیب تاثیرگذاری عوامل مختلف باشد.
5- پيامبر صلى الله عليه و آله: مَن دَفَعَ غَضَبَهُ دَفَعَ اللّهُ عَنهُ عَذابَهُ وَ مَن حَفِظَ لِسانَهُ سَتَرَ اللّهُ عَورَتَهُ؛ هر كس خشمش را برطرف سازد، خداوند كيفرش را از او بردارد و هر كس زبانش را نگه دارد، خداوند عيبش را بپوشاند. امالى طوسى ، ص 349، ح 721 و (امام صادق علیه السلام:مَن کَفَّ غَضَبَهُ سَتَرَ اللهُ عَورَتَهُ؛کسی که جلوی خشمش را بگیرد خداوند نقصها و کاستی های او را می پوشاند.جهاد النفس، ح 528)
1-5- نظریه اخلاقی عبارت (هر كس خشمش را برطرف سازد، خداوند كيفرش را از او بردارد و هر كس زبانش را نگه دارد، خداوند عيبش را بپوشاند. و امام صادق علیه السلام:مَن کَفَّ غَضَبَهُ سَتَرَ اللهُ عَورَتَهُ؛کسی که جلوی خشمش را بگیرد خداوند نقصها و کاستی های او را می پوشاند.جهاد النفس، ح 528 و امام صادق علیه السلام:مَن کَفَّ غَضَبَهُ سَتَرَ اللهُ عَورَتَهُ؛کسی که جلوی خشمش را بگیرد خداوند نقصها و کاستی های او را می پوشاند.جهاد النفس، ح 528 )، دلالت دارد بر اینکه پاداش بر طرف نمودن خشم و نگه داشتن زبان، برابری می نماید با پاداش برطرف نمودن کیفر انسان و پوشاندن عیبها نقصها و کاستیها از نظر خداوند متعال، و دانائی و نگرش نسبت به پاداش فوق می تواند در تقویت حلم و بردباری و همچنین فروخوردن خشم و مدیریت متناسب تر نگرش و رفتار در مواقع خاص مؤثر واقع شود.
2-5- تاکید مکرر اسلام برای برطرف نمودن خشم دلالت دارد بر اینکه شایعه و شبهات مبنی براینکه افراد مؤثر زیاد خشمگین می شوند و یا اینکه برای مدیریت رفتارهای اشتباه باید از شما حساب ببرند. شایعه و شبهاتی هست که پدیده داعش و گروههای تروریستی را بوجود می آورد و با نظریات اسلامی همسوئی و همخوانی ندارد، بدین دلیل باید تلاش متناسب نمود تا جامعه جهانی را از ترویج بدیها و خشن بودن و کجرویهای اخلاقی نجات داد و فضائل اخلاقی و حکیمانه اسلام را که از مدنیت بالائی برخوردار است درست معرفی نمود و جایگزین رفتارهای ناپسند نمود.
3-5- برطرف نمودن خشم و نگه داشتن زبان از جمله فضائل و مهارتهائی هست که در کنترل خشم و تحقق رفتار متعالی مؤثر و مفید واقع می شود و عوامل مؤثر در تعلیم و تربیت و فرهنگ سازیها، متناسب باسن را، ( در قالبهای مختلف ) باید بدان پرداخته شود.
6- امام على عليه السلام:لا تَسرَعَنَّ إلَی الغَضَبِ فَیَتَسَلَّطَ عَلَیکَ بِالعِادَةِ؛ هرگز در خشم گرفتن شتاب مکن چرا که به صورت عادت بر تو مسلّط می شود. غررالحکم، ح687
1-6- نظریه اخلاقی عبارت (هرگز در خشم گرفتن شتاب مکن چرا که به صورت عادت بر تو مسلّط می شود.)، دلالت دارد بر اینکه نباید در خشم گرفتن شتاب نمود، زیرا منجر به عادت رذیلتی رفتار انسان می شود .
2-6- باید انسان از گرفتار شدن به عادات بد رذیلتی پرهیز نماید.
3-6- باید عادتهای بد و ناپسند در سنین مختلف برای انسان شناسائی شود و در مورد چگونگی پیشگیری از دچار شدن به آن تحقیق شود و در مورد آن کار روشنگری فرهنگی و تعلیم و تربیتی صورت پذیرد.
7- امام على عليه السلام:جاهِد شَهوَتَكَ وَغالِب غَضَبَكَ وَخالِف سوءَ عادَتِكَ، تَزكُ نَفسُكَ، وَيَكمُل عَقلُكَ وَتَستَكمِلُ ثَوابَ رَبِّكَ؛ با هوا و هوس خود جهاد كن، بر خشمت مسلّط شو و با عادت‌هاى بد خود مخالفت كن تا نفست پاكيزه شود، عقلت به كمال برسد و از پاداش پروردگارت بهره كامل ببرى. غررالحكم، ج3، ص365، ح4760
1-7- نظریه اخلاقی عبارت (با هوا و هوس خود جهاد كن، بر خشمت مسلّط شو و با عادت‌هاى بد خود مخالفت كن تا نفست پاكيزه شود، عقلت به كمال برسد و از پاداش پروردگارت بهره كامل ببرى.)، دلالت دارد بر اینکه اسلام همواره تأکید دارد بر اینکه 1- انسان باید با هوا و هوس خود جهاد نماید و هر رفتاری را که ذهن و یا نفس امر کند نباید انجام شود و باید تشخیص داد که چه کارهائی مورد رضایتمندی خداوند است و آن رفتار در صورت لزوم انجام شود. 2- باید انسان بر خشمش مسلط شود. 3- باید انسان با عادتهای بد خود مخالفت نماید، تا نفس پایزه و سالم باشد. 4- باید عقل انسان به کمال برسد. 5- باید انسان از پاداش پروردگارش بهره مند شود.
2-7- اسلام دین جامعی است و سلامت و رشد و تعالی انسان را در همه وجوه و ابعاد انسان را خواستار است.
3-7 – تعلیم و تربیت نفس و پرداختن به نفس و تهذیب و منزهی نفس از عیبها و نقصها از اساسی ترین مباحث تعلیم و تربیت انسان و توجه به سلامت و پاکی بستر نفس برای رشد و تعالی عقلانی و همچنین فضائل و معرفت و به کمال رسیدن انسان می باشد.
8- امام على عليه السلام: شيعَتُنَا المُتَباذِلونَ فى وِلايَتِنا، اَلمُتَحابّونَ فى مَوَدَّتِنا اَلمُتَزاوِرونَ فى اِحياءِ اَمرِنا اَلَّذينَ اِن غَضِبوا لَم يَظلِموا وَ اِن رَضوا لَم يُسرِفوا، بَرَكَةٌ عَلى مَن جاوَروا سِلمٌ لِمَن خالَطوا؛ شيعيان ما كسانى اند كه در راه ولايت ما بذل و بخشش مى كنند، در راه دوستى ما به يكديگر محبت مى نمايند، در راه زنده نگه داشتن امر و مكتب ما به ديدار هم مى روند. چون خشميگين شوند، ظلم نمى كنند و چون راضى شوند، زياده روى نمى كنند، براى همسايگانشان مايه بركت اند و نسبت به هم نشينان خود در صلح و آرامش اند. كافى، ج 2، ص 236، ح 24
1-8- نظریه (شيعيان ما كسانى اند كه در راه ولايت ما بذل و بخشش مى كنند، در راه دوستى ما به يكديگر محبت مى نمايند، در راه زنده نگه داشتن امر و مكتب ما به ديدار هم مى روند. چون خشميگين شوند، ظلم نمى كنند و چون راضى شوند، زياده روى نمى كنند، براى همسايگانشان مايه بركت اند و نسبت به هم نشينان خود در صلح و آرامش اند.)، دلالت دارد بر اینکه بعضی از ویژگیهای شیعیان عبارت است از: 1- شيعيان ما كسانى اند كه در راه ولايت ما بذل و بخشش مى كنند، 2- شيعيان ما كسانى اند كه در راه دوستى ما به يكديگر محبت مى نمايند، 3- شيعيان ما كسانى اند كه در راه زنده نگه داشتن امر و مكتب ما به ديدار هم مى روند. 4- شيعيان ما كسانى اند كه چون خشميگين شوند، ظلم نمى كنند. 5- شيعيان ما كسانى اند كه چون راضى شوند، زياده روى نمى كنند، 6- شيعيان ما كسانى اند كه براى همسايگانشان مايه بركت اند، 7- شيعيان ما كسانى اند كه نسبت به هم نشينان خود در صلح و آرامش اند.
2-8- یکی از خصلتهای شیعه ظلم ننمودن است، بخصوص در حال خشم، بنابراین آنها که فکر می کنند باید وقت خشم وسیله ای را پرت نمود، این حرکت رفتاری متناسب با معیارهای رهنمودهای دین اسلام نیست.
3-8- اسلام به رفتارهای بذل و بخشش و تعالی رفتاری دوستی با یکدیگر و زنده نگه داشتن امر مکتب و زیادروی ننمودن در وقت رضایتمندی و خوشحالی و با برکت بودن برای همسایگان و ظلم ننمودن به وقت خشم و نسبت به هم نشینیان با صلح و آرامش رفتار نمودن است و معیار ارزشی ارتباطات فردی و اجتماعی بر اساس رفتارهای مدنیت و تمدن جامعۀ متعالی رشد یافته و کمال یافته انسانی می باشد.
9- راهکارهای تعلیم و تربیّتی و فرهنگی:
1- مسئولین و عوامل تهیه محتوای تحقیقاتی و مطالعاتی پژوهشکدههای علوم انسانی و اسلامی و حوزهها و دانشگاهها مجموعه ای از آموزه های رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را، که طبق موازین الهی و اسلامی، موجب رشد می شود را، باید در اختیار عوامل تعلیم و تربیّت و در اختیار انتشارات و وزارت آموزش و پرورش و حوزهها و دانشگاهها و مراکز و معاونتهای فرهنگی و پرورشی و وزارت ارشاد اسلامی و رسانه ها برای نشر و ترویج و آموزش فرهنگ الهی اسلام، بگذارند.
2- عوامل مؤثر در تهیه محتوای کتابهای درسی و غیر درسی، ادبیّات، بستر تبلیغات و لوازم التحریر و بازیها و فیلم و نمایشها و برنامه ها و مطالب رسانه ها و مبلغین برای ارتقاء فرهنگ تعلیم و تربیّت اسلامی جامعه به آموزههای رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را طبق موازین الهی و اسلامی محقق نماید و جامعه را در ابعاد مختلف ( اعتقادی، فضائل اخلاقی، بصیرت، معارف لازم و دانش لازم زندگی)، به رشد رساند، متناسب با سن و به اندازه لازم پرداخته شود و آنرا به جامعۀ هدف عرضه نمایند.
گل افشان گل محمدی